Slachtoffers | Herdenking april mei staking 1943

De bezetter, onder aanvoering van de Höhere SS- und Polizeiführer Hanns Albin Rauter, reageerde met harde hand op de stakingen. Er moesten doden vallen, in heel Nederland stierven 200 mensen. Tachtig stakers werden standrechtelijk geëxecuteerd, hun namen werden op plakkaten bekendgemaakt. Daarnaast vielen 95 doden en 400 zwaargewonden door beschietingen door de bezetters op de stakers en als gevolg van uitputting in strafkampen. Van vijftig slachtoffers is tot de dag van vandaag onbekend waar hun lichamen rusten. In dat opzicht duurt de terreur van toen nog steeds voort.

Van enkele slachtoffers volgt hieronder een korte biografische schets. Vergelijkbare schetsen van andere personen volgen mettertijd.

Wie waren zij?

Frederik Martinus Loep (1906 – 1943)

Frits Loep was bedrijfsleider bij de fabriek Gebr. Stork en Co. NV. Hij werd door de Duitse bezetter beschouwd als één van de aanstichters van de staking in Hengelo. Het was duidelijk dat er een schuldige aangewezen moest worden. De eerste SS-rechter wilde hem onschuldig verklaren. Daarmee was Rauter het niet eens, zodat de eerste rechter door een andere werd vervangen. Loep moest dus dood, er moest iemand uit de Storkleiding voor het vuurpeloton. Op 4 mei werd hij doodgeschoten. Volgens de bekendmaking was dit omdat hij “door passief gedrag de staking bewust en gewild [had] gesteund”.

Jan Eisenga, geboren 1908

Als onderwijzer van de lagere school in Gorredijk wilde hij de school gesloten houden na de vakantie. In de avond van 3 mei werd hij gearresteerd en overgebracht naar het Oud Burger Weeshuis in Leeuwarden. Een dag later werd hij ter dood veroordeeld. Op 5 mei werd hij bij het Kalverdijkje ten noorden van Leeuwarden gefusilleerd.

Jan Eisenga en Harm Bos uit het Drentse Elp op weg naar de plaats waar ze op 5 mei werden geëxecuteerd.
Bron: Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen

Bron: Foto P. Huizinga, Groninger Archieven/OVCG

Grietje Dekker (links) geboren 1918

Vrouwen zouden volgens Rauter echter gespaard worden. Die belofte breken de Nazi’s niettemin snel. Op 1 mei wordt Grietje Dekker (24) uit het Groningse Musselkanaal op haar verlovingsdag door de Ordnungspolizei neergeschoten. Onder het mom van ‘de orde te herstellen’, schiet de politie wild om zich heen. Grietje wordt in haar buik geraakt door een kogel.

De huisarts ziet dat de verwonding zeer ernstig is en hij wil haar onmiddellijk naar het ziekenhuis brengen. De Ordnungspolizei geeft daar geen toestemming voor. Omdat de arts aandringt, zeggen de agenten dat zij haar wel naar het ziekenhuis rijden. Grietje wordt in een overvalwagen gelegd en de politie rijdt het dorp uit. Even later stoppen ze en leggen de zwaargewonde vrouw in de berm en schieten een paar keer in haar hoofd en nemen het lichaam mee en begraven het op een onbekende locatie.

De eerste geëxecuteerde ‘staker’

Jogchum van Zwol

De eerste executie van een ‘staker’. Rond het middaguur van zaterdag 1 mei vertrekt Jogchum met twee dorpsgenoten vanuit hun woonplaats Leens in Groningen naar Winsum. Het zijn jongens die uit nieuwsgierigheid naar de staking komen kijken. Rond 14.00 uur stoppen een auto en een overvalwagen met zwaar bewapende leden van de Duitse Ordepolitie en houden de jongens aan. Zij vinden bij Jogchum een boksbeugel in zijn zak. De politiemannen laten zijn twee vrienden gaan maar duwen Jogchum in de overvalwagen en nemen hem mee naar Groningen. Daar wordt hij opgesloten. De volgende dag, als het Standrecht in werking treedt, wordt hij verhoord en ter dood veroordeeld vanwege verboden wapenbezit. Op 1 mei wordt hij om 21.10 gefusilleerd op de schietbaan van een Groningse kazerne.

Provincie Overijssel

Antoon Haselbekke

De bedrijfsleider van een distributiekantoor Antoon Haselbekke, is zich absoluut niet bewust van het gevaar dat hij loopt als hij wordt opgepakt. Terwijl zijn personeel staakt, blijft hij als enige op het distributiekantoor. “Gaan jullie maar naar huis. Ik blijf hier zitten, wat er ook van kan komen”, zegt hij. ’s Middags komt er een man op het kantoor om bonnen voor schoenen op te halen voor freule Von Bönninghausen. Omdat niemand werkt, moet de man zonder bonnen naar huis. Hij vertelt dit aan de freule voor wie hij werkt. Zij wordt zo boos dat ze de Sicherheitsdienst (SD) belt. Nog diezelfde middag verschijnen er twee politieagenten op het kantoor. Antoon wordt gearresteerd. Hij mag nog even mee naar het huis van zijn ouders om zich te verkleden en afscheid te nemen. Onderweg laten de agenten indirect weten dat zij geen toezicht zullen houden tijdens dat verkleden en dat hij kan vluchten. Overtuigd van zijn onschuld deelt hij bij het afscheid van zijn ouders, broers en zussen mee: “Ik bin d’r zo wier”. Haselbekke wordt op een onbekende plek gefusilleerd en begraven en zijn lichaam is nooit meer teruggevonden.

Berend Trip

De 25-jarige landbouwer Berend Trip uit het Drentse Nieuw-Buinen. Trip heeft op 29 april op bevlogen wijze 400 mensen toegesproken om mee te staken. Een aanwezige dorpsgenoot verraadt Berend. Op dat moment is het Standrecht nog niet bekend in het dorp. Tijdens de tweede stakingsdag drinken Berend Trip, zijn moeder en zeventienjarig zusje ’s morgens na de kerkdienst koffie als twee Duitsers en twee NSB’ers de boerderij binnenstormen. Berend vlucht meteen. De Duitsers vinden Berend, hij wordt geslagen en gearresteerd. Op 2 mei wordt Berend gefusilleerd op de pistoolbaan van de Rabenhaupt-kazerne in Groningen.

André en Wim van der Veer

Als André van der Veer voortijdig stopt met zijn studie op het Canisiuscollege in Nijmegen, helpt hij de zaak van zijn vader met het repareren van vulpennen. In de zaak van hun vader drukte hij illegale pamfletten. Dat doet hij samen met zijn broer Wim en met zijn oud-studiegenoot Toon Fredericks. Ook verspreiden ze illegale bladen. Zij worden op 30 april gearresteerd als Nazi’s een stapel oproepen voor de staking in de drukkerij vinden. Zij worden op 2 mei in Hengelo ter dood veroordeeld. En de volgende dag gebeurt dit daadwerkelijk waarschijnlijk ergens in het bos tussen Hengelo en Delden. Hun lichamen zijn nooit gevonden.

Lijst van alle overledenen/vermisten als gevolg van de April-meistaking 1943

Herman Adema (66) uit Dokkum
Johannes Hendrik Asbroek (37) uit Haaksbergen
Berend Assies (29) uit Veenhuizen

Harm Bakker (26) uit Steenbergen
Willem Barends (29) uit Haaksbergen
Willem van Beek (36) uit Eindhoven
Tiem van Bergen (20) uit Roden
Jan Willem de Blaeij (28) uit Hardinxveld
Hendrik Blank (54) uit Krommenie
Anne de Boer (35) uit Appelscha
Hendrikus Wilhelmus Bouwman (41) uit Rotterdam
Johannes Leendert Cornelis Boogerd (36) uit Roermond
Jouke Bootsma (39) uit Lemmer
C.W. de Bok uit Rotterdam
Bernhard Hendrik Bos (20) uit Haaksbergen
Harm Bos (23) uit Elp
Martinus Antonius Marie Bouman (43) uit Roermond
H. Bouman uit Den Haag
Cornelis Brasser (50) uit Borne
Leendert Theodorus Brouwer (35) uit Maastricht
Melle Bruinsma (19) uit Appelscha
Antonius Bijman (31) uit Wamel
Gerrit Buwalda (32) uit Ostwedde

Teunis Campagne (47) uit Tiel

D. Davelaar uit Amersfoort
Grietje Dekker (24) uit Musselkanaal
Geert Jan Diertens (19) uit De Haar (Marum)
Jantje Dijkstra (27) uit Drachten
Pouwel Dijkstra (55) uit Oosterbeek
Karst Doornbosch (24) uit De Haar (Marum)
Jan Doornbosch (21) uit De Haar (Marum)
G.H. ten Donkelaar uit Enschede
J.B.H. ten Donkelaar uit Enschede

F.W.A. van Eeden uit Utrecht
H. Eilander (27) uit Heerde
Jan Gerrit Eilers (32) uit Eindhoven
Jan Eisenga (35) uit Gorredijk
W. Van der Elst uit Almelo
Jonas Elzinga (38) uit Noord-Bergum
Cornelis Johannes van Emmerloot (34) uit Wamel
W. Emmens, Nieuw-Amsterdam

Antonius Lambertus Fredericks (22) uit Nijmegen
Dirk Fokkens (25) uit Niawier

Johan Hendrik Geuvers (21) uit Haaksbergen
Johannes Cornelis Wilhelmus Gielen (36) uit Eindhoven
Cornelis van der Giessen (38) uit Hardinxveld
Johannes Glas (24) uit Dokkum
K. Gorter, Nieuw-Amsterdam
Jacob de Groot (24) uit Kinderdijk

Andries Hartholt (63) uit De Haar (Marum)
Dirk Hartholt (27) Uit De Haar (Marum)
Albert Hartholt (26) uit De Haar (Marum)
Hendrik Hartholt (17) uit De Haar (Marum)
S. Heideman uit Enschede
Theodorus Sander Hendrikse (36) uit Beverwijk
Antonius Hermanus Haselbekke uit Tubbergen
Lambertus Wilhelmus Hendriks (33) uit Beneden-Leeuwen
Petrus Cornelis Hol (37) uit Beneden-Leeuwen
Gerrit Jan Holterman (17) uit Haaksbergen
Wilhelmus Adrianus Hommel (50) uit Den Haag
H. Horstmann uit Maastricht
Pieter Houtkooper (45) uit Beverwijk

Gerrit Imbos (21) uit Foxhol

Johannes Hendrikus Jansen (48) uit Almelo
Eeuwe de Jong (41) uit De Haar (Marum)

Gerardus Marinus van Kampen (24) uit Boven-Leeuwen
Peter Jan Hendrik Kempen (19) uit Eindhoven
J.L. Kemper uit Den Haag
J. Kerssemakers uit Utrecht
Jitze Kiewiet (21) uit Appelscha
Eisso Kleefman (50) uit Woudbloem
Hermanus Kleefman (48) uit Scharmer
Jan Kleefsman (28) uit Oosterbeek
Cornelis Willem Knipscheer (29) uit Arnhem
Cornelis Willem de Kok (53) uit Sliedrecht
L. Kootstra uit Schelluinen
H.J. Kroeze (42) uit Heerde

Cornelis Leemstra
Johan van Lemmeren (42) uit Krommenie
Obbe Leininga (80) uit Sappemeer
Johannes Antonius van Lemmeren (40) uit Krommenie
Frederik Martinus Loep (36) uit Hengelo (OV)
Dirk Loeve (23) uit Hardinxveld
Cornelis Luinstra (19) uit Warfstermolen

H.F.J. de Mari uit Utrecht
Hendrikus Hendrik van der Meer (32)
Henri Charles Munter (43) uit Heveadorp

Marinus Gerardus Neurdenburg (39) uit Borne
Nicolaas van Nieuwkoop (30) uit Velsen
Paulinus Nieuwold (41) uit Kolham
Herman Pieter de Noo (56) uit Velsen-IJmuiden

Johannes van Oene (37) uit IJsselmuiden
Jan Oltwater (62) uit Haaksbergen

Bartus Pessink (38) uit Velp
Gerrit Peters (45) uit Driel
Hendrik Proper (42) uit Vaassen
Fokke Polet (32) uit Noordbergum
Jan Postema (44) uit Roden

Jacques Matheus Josephus Quaedvlieg (26) uit Oosterbeek

Raper uit Amsterdam
Barteld Remerij (26) uit Sneek
Pieter Riemersma (23) uit Opeinde
Friedrich Ludwig van de Riet (28) uit Heemstede
Theodorus Rijkhoff (28) uit Krommenie
Gerben Ronner (20) uit Dokkum
Willem Antonie van Rossum (19) uit Groningen
Pieter Ruyters (50) uit Heer

Wilhelmus Theodorus Johannes van Sark (29) uit Haaksbergen
Reinier Savelsberg (48) uit Heerlerheide
J.F.J. Schamp uit Amsterdam
J.W. Schouten uit Utrecht
H. Strating uit Haarlem
Andries Sikkinga (29) uit Marum
Wouter Slob (24) uit Giessen-Nieuwkerk
M. Slort uit Nijkerk
H. Slotboom uit Enschede
Jan Smid (23) uit Munnekeburen
Willem Johannes Smit (22) uit Kinderdijk
T.A. Smulders uit Den Bosch
Sjoukje Stel (31) uit Buitenpost
Hendrik Marinus Strating (48) uit Velsen-IJmuiden
J.B.J. Steinmeyer uit Enschede

Mijnardus Jacobus Tempelaars (38) uit Heerlerheide
Egbert Thoma (26) uit Woudbloem
Rienold Terpstra (29) uit Doezum
Jan Tjalkens (41) uit Velp
Servatius Hendricus Toussaint (28) uit Amstenrade
W. Top uit Grotegast
Berend Trip (25) uit Nieuw Buinen
Eiber Thoma

Gerrit van der Vaart (20) uit De Haar (Marum)
H.W. Varvik uit Hengelo
Luitjen Jelmer van der Veen (36) uit Groningen
Andreas Emanuel van der Veer (21) uit Nijmegen
Wilhelmus Andreas van der Veer (24) uit Nijmegen
P.H. Verheul uit Den Haag
Arie Leender Verhoef (25) uit Giessen-Nieuwkerk
Petrus Jacobus Verhoeven (32) uit Eindhoven
J.W. Vermeulen uit Vught
Jochum Adam Versteeg (36) uit Arnhem
Dirk Willem van Vreeswijk (35)
Willem de Vries (10) uit Opeinde
Bouke de Vries (35) uit Oudega-West
H.J. Vroom uit Vught

Hendrik Joannes Gerardus Waanders (50) uit Vught
Sibbele de Wal (34) uit De Haar (Marum)
Johannes Antonius Walraven (31) uit Beneden-Leeuwen
Willem George Frederik Weimar (32) uit Arnhem
Gerardus Werts (34) uit Eindhoven
Hermen Jan van Werven (33) uit Vaassen
Harm Wessels (25) uit Onstwedde
G.J. Weyenborg uit Hengelo
Uitze van der Wier (25) uit De Haar (Marum)
Jelle van der Wier (22) uit De Haar (Marum)
Steven van der Wier (13) uit De Haar (Marum)
Gerard Wiersma (38) uit Krommenie
Broer de Witte (19) uit Workum
Antonius Bernardus Wijlens (39) uit Haaksbergen
Freerk Wijma (35) uit Suameer
Antonius Wilhelmus Wijmans (31) uit Wamel
Jacob Wijker (49) uit Velsen-IJmuiden
J. Wirfen uit Amsterdam

Simon van Zandvliet (27) uit Kerkwijk
Dirk van Zetten (31)
Jouke Zijlstra (73) uit Dokkum
Jogchum van Zwol (20) uit Leens

Later overleden in straf- of concentratiekampen:

An Brendel uit Nijmegen
Gezinus Enting (20) uit Eext
Ate Faber (50) uit Hoogkerk
Simon Frankruijter (54) uit Groningen
Albert Harkema (58) uit Aduard
Harm Roelf Ots (25) uit Boven-Pekela
Reinder Kampin (42) uit Eext
Wieger Rekker (52) uit Berlikum
Jan Roothaan (22) uit Nijmegen
Willem Scholten (37) uit Oudehaske
Keimpe de Vries (25) uit Niawier
Willem Pieter Vossema (25) uit Nuis
Gerrit van der Werf (29) uit Bedum
Marten Woudstra (32) uit Groningen
Jan Zuidema (59) uit Groningen
Berend Kornelis Vriezema (38) uit Bedum
Lute Huizing (57) uit Eext